لیزا فیلدمن برت، یکی از برجسته‌ترین دانشمندان علوم اعصاب و روان‌شناسی، با ارائه “نظریه احساسات ساختاریافته” (Constructed Emotion Theory)، تحول بزرگی در درک ما از نحوه شکل‌گیری احساسات ایجاد کرده است.
این نظریه که با پشتوانه مطالعات پیشرفته عصب‌شناسی و داده‌های حاصل از اسکن‌های MRI مغز حمایت می‌شود، نشان می‌دهد که احساسات، تجربیات جهانی یا از پیش تعیین‌شده‌ای نیستند. بلکه آنها از تعامل پیچیده میان پیش‌بینی‌های مغزی، شرایط محیطی، و حالات بدنی در لحظه ساخته می‌شوند.

به زبان ساده‌تر، فیلدمن برت می‌گوید مغز انسان به‌جای «واکنش به محرک‌ها»، به طور مداوم پیش‌بینی می‌کند، این پیش‌بینی‌ها را پردازش می‌کند و چیزی که ما “احساس” می‌نامیم، نتیجه‌ای از این فرایند پیچیده است.

 

احساسات: محصول ساختاریافته ذهن و بدن

بر اساس نظریه فیلدمن برت:

1. احساسات ذاتی و ثابت نیستند:
   برخلاف نظریه‌های سنتی که احساسات را به‌عنوان پاسخ‌های مجزا و بیولوژیک (مثل ترس، خشم یا غم) در نظر می‌گرفتند، این نظریه معتقد است احساسات به‌صورت لحظه‌ای و بر اساس ترکیب داده‌های مختلف (مانند تجربیات گذشته، فرهنگ، زمینه محیطی و شرایط جسمی) ساخته می‌شوند.
   بنابراین، ما یک مجموعه از “الگوها” را در مغز داریم که با برچسب‌های احساسی (مانند شادی یا غرور) در لحظه فعال می‌شوند.

منبع: PMC مقاله

2. مغز، موتور پیش‌بینی و تفسیر:
   مغز انسان به طور مداوم آینده را پیش‌بینی می‌کند و بر اساس این پیش‌بینی‌ها، سیگنال‌های فیزیولوژیکی درونی (مانند ضربان قلب یا تغییرات دمای بدن) و همچنین عوامل محیطی را تفسیر می‌کند.
   در این فرآیند، مغز داده‌هایی مانند افزایشی در ضربان قلب را «برچسب‌گذاری» می‌کند: این برچسب بسته به شرایط ممکن است به‌عنوان «شادی» در یک جشن یا «ترس» در یک موقعیت تهدیدآمیز درک شود. پس احساسات چیزی نیستند که صرفاً به‌طور آماده در مغز وجود داشته باشند، بلکه نتیجه‌ تفسیر فعال و پیچیده مغز ماست.

منبع: PMC مقاله

 

احساسات چطور شکل می‌گیرند؟ (ساختار احساسات)

لیزا فیلدمن برت اظهار می‌کند که احساسات شامل دو مؤلفه اصلی هستند:

1. برانگیختگی فیزیولوژیکی (Physiological Arousal):
   این مؤلفه به تغییرات بدنی مانند تپش قلب، تعریق، فشار خون یا حتی سرما و گرما اشاره دارد. این سیگنال‌های بدنی، داده‌های اولیه‌ای هستند که مغز برای ایجاد احساس از آنها استفاده می‌کند.
2. ارزیابی شناختی (Cognitive Appraisal):
   مغز ما این سیگنال‌های جسمی را در بستر محیطی، فرهنگی، و گذشته‌ی شخصی تفسیر و برچسب‌گذاری می‌کند. به عبارت دیگر، مغز شرایط را تحلیل می‌کند و سیگنال‌ها را معنا می‌بخشد.
   به‌عنوان مثال، یک حس مشابه (مثل افزایش ضربان قلب) ممکن است برای شخصی در موقعیت‌های متفاوت، به شکل شادی، اضطراب یا خشم درک شود.

این ترکیب از حالات بدنی و تفسیر ذهنی، نشان می‌دهد که احساسات نه مفاهیمی از پیش تعیین‌شده، بلکه ساختارهایی پویا و وابسته به شرایط هستند.

منبع: کتاب How Emotions Are Made

 

نقش حیاتی تجربه، فرهنگ و بافت محیطی

یکی از نکات مهم در نظریه فیلدمن برت، نقش تعیین‌کننده بافت (Context) در شکل‌گیری احساسات است:

• فرهنگ و اجتماع:
  ادراک احساسی از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت است. به‌عنوان مثال، ممکن است یک حس خاص در یک فرهنگ به‌عنوان “غرور” تعریف شود، اما در فرهنگ دیگر، همان حس به “خودپسندی” تعبیر شود.
• تجربه‌های گذشته:
  مغز انسان تا حد زیادی از خاطرات گذشته برای شکل‌دهی به احساسات فعلی استفاده می‌کند. احساسات وابسته به تجربیات بلندمدت شخصی هستند.

این مفهوم که احساسات بدون در نظر گرفتن زمینه یا بافت حتی ممکن است قابل‌درک نباشند، نظریات سنتی در این زمینه را به چالش می‌کشد.

منبع: PMC مقاله

 

چرا نظریه فیلدمن برت مهم است؟

این نظریه به شدت در سطح جهانی مورد توجه قرار گرفته است و تحولی اساسی در علم عصب‌شناسی و روان‌شناسی ایجاد کرده است. برخلاف دیدگاه‌های سنتی که دنبال پیدا کردن “مراکز ثابت احساسات” در مغز بودند (مثلاً گره‌زدن ترس به آمیگدال)، فیلدمن برت بیان می‌کند که احساسات خالصاً از فعالیت یک منطقه خاص در مغز برنمی‌خیزند. بلکه آنها نتیجه همکاری شبکه‌ای از مناطق و فرایندهای عصبی پیچیده هستند.

این نظریه نه تنها دیدگاه‌های ما را نسبت به احساسات تغییر داده است، بلکه در حوزه‌هایی همچون اقتصاد رفتاری، علم بازاریابی و روانشناسی فروش نیز کاربرد یافته است.

 

کاربرد در روانشناسی فروش و اقتصاد رفتاری

یکی از الهام‌بخش‌ترین موارد استفاده از این نظریه، در زمینه روانشناسی فروش است. فهم چگونگی شکل‌گیری احساسات مشتریان و نقش پیش‌بینی‌ها و بافت محیطی در تجربه خرید، می‌تواند ابزارهای مؤثری برای برندها و فروشندگان ایجاد کند.

در حال حاضر، در ایران تنها دوره روانشناسی فروش بر اساس یافته‌های عصب‌شناسی نوین و اقتصاد رفتاری، توسط رضا اسدی تدریس می‌شود. این دوره با بهره‌گیری از دانش عملی، به شما یاد می‌دهد چگونه احساسات و تصمیم‌گیری‌های مشتریان را بهتر درک کنید و فروش خود را افزایش دهید.

برای خرید این دوره شگفت‌انگیز و ورود به دنیای برترین روانشناسی فروش، روی لینک زیر کلیک کنید:
لینک خرید دوره روانشناسی فروش رضا اسدی